‘Dankzij een vrouw als tante Mina kon het verzet überhaupt bestaan’

LUNTEREN Tijdens de Dodenherdenking van dit jaar legde Charlotte Klein (30) uit Amsterdam een krans, samen met haar oma Dirkje Roelofsen. Het is de erkenning van de moedige mentaliteit die Wilhelmina Roelofsen (Charlottes overgrootmoeder) - bekend als Tante Mina - tijdens de oorlogsjaren in de Lunterse boerderij Het Nieuwe Erf handen en voeten gaf.

De oorlog was nooit ver weg, ik praatte er als kind kind geregeld met mijn oma over. Daarom besloot ik mijn bachelorscriptie over de gebeurtenissen te schrijven, om het helemaal uit te pluizen en het voor mijn familie in kaart te brengen”, zegt Charlotte. De Amsterdamse heeft een fascinatie met het verleden en dat was een goede reden om geschiedenis te studeren in Amsterdam (UVA). Hiervoor deed ze archiefonderzoek in het Joods Historisch Museum en reisde ze samen met haar oma naar Israël om ook daar haar licht op te steken in een museum en de Joodse onderduikers op te zoeken en te interviewen. Bovendien bezocht ze Lunteren om inwoners te interviewen, omdat haar oma hier tot haar zeventiende levensjaar woonde.

(Lees meer onder de foto)

Charlotte Klein.

Want haar oma Dirkje groeide - samen met broer en zus - op in een Lunterse boerderij aan de Postweg: Het Nieuwe Erf. Deze staat er nog steeds, waaraan Charlotte vorig jaar met oma en oom ook een bezoek bracht. Later is er een snackbar in het dorpscentrum naar deze boerderij vernoemd. ,,Op de website van die eetgelegenheid staat: ’We willen dezelfde gastvrijheid uitstralen als Aart en Mien’ Het is wel een grappige erkenning. Deze referentie was niet zomaar gekozen, omdat het hier gaat om twee bekende Lunteranen. Niet voor niks bestaat er in het dorp ook een Aart Roelofsenlaan, omdat deze Lunteraan tijdens de Tweede Wereldoorlog een grote rol in het verzet heeft gespeeld.

Charlotte sprak in het Veluwse dorp ook met wijlen Herman van de Kaa, bekend van het verzet in Lunteren. Binnenkort wil ze nog op bezoek bij Simon van de Pol uit Ede (voormalig wethouder), omdat zijn vader Driekus van de Pol in de oorlog ondergedoken was bij Het Nieuwe Erf en samen met Aart Roelofsen verzetsleider werd.

Mijn overgrootmoeder was echt de spil om wie het in de boerderij draaide. Dat zien we dan niet als verzetswerk, maar intussen deed ze hartstikke illegale dingen.

GOED VERHAAL

Samen met haar oma keek Charlotte op 4 mei altijd naar de Dodenherdenking en ze vindt het mooi dat het oorlogsverhaal wordt doorverteld aan nieuwe generaties. ,,Want ik merk dat mijn moeder, haar broers en zus minder afstand hebben tot de oorlog. Zij hebben mijn oma zien worstelen met het trauma dat zij eraan overhield, waar ze zelf ook last van hebben gehad. Ik heb meer afstand en daardoor kan ik er vermoedelijk heel goed met mijn oma over praten. Met kleinkinderen gaat dat blijkbaar makkelijker dan met kinderen.”

(Lees verder onder de foto)

Dirkje Roelofsen met een foto van haar moeder Mina.

Zo kwam Charlotte achter het bijzondere verhaal van haar oma, waar deze vrouw nooit echt erkenning voor had gekregen. ,,Want ze moest als jong meisje in de oorlog heel spannende dingen doen en ze heeft daar veel last van gehad. Daarom heb ik een mail met dat verhaal naar het 4-5 mei Comité gestuurd in het geval ze nog kransleggers zochten. Want dit is een goed verhaal.” Dit werd door de organisatoren onderkend, waarna Charlotte een tekst met haar eigen boodschap voor de gedenkdag mocht schrijven.

Zelfs de achterkleinkinderen van de Joodse onderduiker Bart die geen Nederlands spreken, zeggen nog steeds na het eten ‘Dank u tante Mina’.

KOMEN EN GAAN

,,Want mijn overgrootvader Aart Roelofsen is terecht heel erg geëerd voor alles wat hij heeft gedaan, zoals gevaarlijke wapendroppings uitvoeren, vergaderen met de Verzetsgroep en plannen smeden om Airborne-soldaten terug naar hun troepen te krijgen na de Slag om Arnhem (Pegasus-actie, red.).” Hiervoor ontving hij de Medal of Freedom with Bronze Palm in de Verenigde Staten, de King’s Medal for Courage in the Cause of Freedom in Engeland en het Verzetsherdenkingskruis in Nederland.

Het gezin Roelofsen ontving ook tientallen mensen op de boerderij. Het was vanaf 1943 een komen en gaan van studenten die geen gehoor wilde geven aan de ‘Arbeitseinsatz’, meerdere Joodse onderduikers, verzetsmensen, Airborne-soldaten en evacués van steden als Arnhem. ‘Dat ging vanzelf’, verklaarde Mina later. ,,Achter de boerderij was een hutje waar onderduikers verbleven. Drie personen zijn na verzetsacties door de Sicherheitsdienst opgepakt en twee hebben in de beruchte Wormshoef (De Sicherheitsdienst had de villa in november 1944 ingericht als gevangenis. Daar hebben veel verzetsstrijders, illegalen, onderduikers en werkweigeraars gevangen gezeten, red.) gezeten. Maar ze zijn allemaal ontsnapt en iedereen heeft het overleefd. Dat was heel bijzonder”, legt Charlotte uit.

(Lees verder onder de foto)

Charlotte Klein en haar oma Dirkje Roelofsen.

Ze vindt dat het begrip verzet daarom verruimd moet worden. Ze wijst erop dat Tante Mina ervoor zorgde dat iedereen in de boerderij te eten had, dat er geen ruzie werd gemaakt en dat ze een luisterend oor had. ,,Mijn overgrootmoeder was echt de spil om wie het in de boerderij draaide. Dat zien we dan niet als verzetswerk, maar intussen deed ze hartstikke illegale dingen. Ze zorgde voor een heel goede basis, zodat de mannen buiten de boerderij actief konden zijn in het verzet. Dus hebben we tijdens deze kranslegging nu de nadruk op vrouwen gelegd. Om ze te eren voor hun bijdrage. Ik merk dat deze erkenning mijn oma ook heel goed doet en hoop dat de gemeente Ede nu een straatnaam naar Mina wil vernoemen, omdat een vrouw als zij achter de voordeur een basis legde, zodat het verzet überhaupt kon bestaan.” 

TRAUMA

De Amsterdamse benadrukt dat haar overgrootouders samen een team vormden en ze wijst erop dat na de oorlog slechts eentje geëerd werd (Aart). Charlotte: ,,Mijn oma, hun dochter, heeft altijd gevoeld dat dit niet juist was, maar kon in een tijd en maatschappij waar het vooral om de man draaide er nog niet de juiste woorden aan geven. Voor haar kleindochter is dat vandaag de dag wel mogelijk.” Met als resultaat van haar initiatief de kranslegging die op 4 mei plaatshad.

Charlotte weet dat haar oma flink last heeft gehad van haar oorlogstrauma, ook in de nasleep de jaren erna, toen Dirkje in Amsterdam woonde. Tijdens de oorlog mocht ze niet naar de HBS, want ze moest haar moeder helpen op de boerderij. Haar broer mocht wel, waar ze eigenlijk nog steeds boos om is. Na de oorlog mocht ze alsnog, geholpen door de vader van de joodse onderduikers, maar toen ze in Amsterdam geneeskunde ging studeren, moest ze daarmee stoppen omdat haar trauma tot uiting kwam. ,,Vervolgens ging ze werken als assistent van een hoogleraar, maar daar moest ze in 1954 eveneens een punt achter zetten, omdat ze ging trouwen. Dat moest volgens de wet toen. Daar was ze ook boos over, want ze is een heel intelligente vrouw die niet tot volle ontplooiing kon komen. Het waren telkens externe factoren waar ze niet veel aan kon doen. Ze heeft een moeilijk leven gehad en die worsteling heeft effect gehad op de mensen in haar omgeving. Maar ik ben ook erg trots op haar, omdat ze zoveel moest doorstaan. Na elke crisis heeft ze zich herpakt.”

YAD VASHEM

Het contact dat Dirkje met onderduikers uit de oorlog had, is altijd gebleven. Ook Charlotte ervaart dat nog vandaag de dag. ,,Ik merk dat je bij hen altijd zo hartelijk worden ontvangen, want ze zeggen dat mijn familie hun familie heeft gered. Dat werkt generaties door, schept een bijzondere band en dit vind ik heel mooi. Zelfs de achterkleinkinderen van de Joodse onderduiker Bart (in Het Nieuwe Erf) die geen Nederlands spreken, zeggen nog steeds na het eten ‘Dank u tante Mina’. In Israël kreeg Mina dan ook een hoge onderscheiding: de Yad Vashem, oftewel Rechtvaardige onder de Volkeren. Laten we in Nederland het begrip verzet daarom verruimen en ook erkenning geven aan vrouwen die zich hebben ingespannen. En dan niet alleen voor degenen die ‘klassiek’ verzetswerk deden, zoals de koeriersters die wij kennen uit boeken en films. Maar ook aan alle vrouwen die op de achtergrond de basis legden waardoor het andere verzetswerk mogelijk was.”

(Lees verder onder de foto)

Bewoners van Het nieuwe Erf poseren met een Engels kanon, in april/mei 1945: Links Wilhelmina Roelofsen met onder anderen haar echtgenoot Aart en hun dochters Dirkje en Gerritje en zoon Evert Florus. Ook op de foto evacué mevrouw Maats en onderduiker Barend (rechts).

GENERATIE

Charlotte denkt dat het een misvatting is dat de nieuwe generatie nauwelijks interesse zou hebben voor de Tweede Wereldoorlog. Ze verwijst naar de 6,1 miljoen mensen die naar de nationale Dodenherdenking keken en de vele jonge mensen die op De Dam gesignaleerd werden. ,,Ik vind het belangrijk dat we de oorlog blijven gedenken en dat dit in het onderwijs verteld wordt. Dat we beseffen dat dit op Nederlandse bodem is gebeurd en dat dit niet meer mag plaatsvinden. Dat we ook weten dat Europese samenwerking ervoor heeft gezorgd dat we nu al 78 jaar vrede kennen. Het eerste wat Oekraïne vroeg toen Rusland dit land binnenviel, is of ze lid mochten worden van de Europese Unie. We zijn nu in de laatste jaren aangekomen dat er nog mensen leven die de oorlog bewust meegemaakt hebben, dus moet de focus daar nog op blijven. Zodat we nog zoveel mogelijk verhalen kunnen documenteren en daarvan kunnen leren. Ik kan me voorstellen dat de Dodenherdenking nog wel een tijd doorgaat en misschien dat de focus komt te liggen op de generatie direct na de oorlog, want deze mensen hebben - als kind van - ook veel last van de oorlog gehad. Dat was bijna iedereen. Tegelijkertijd denk ik dat het geen kwaad kan om op een gegeven moment het herdenken iets te verbreden, want we krijgen nu ook oorlogsvluchtelingen in ons land. Gezien onze geschiedenis, verbaast het me hoe we soms met deze mensen omgaan, want dan lijken we weinig oog te hebben voor hun trauma’s, terwijl wij weten dat een oorlog 78 jaar na een bevrijding nog steeds doorwerking heeft.”